Uzyskanie przez spadkobiercę formalnego stwierdzenia nabycia spadku nie kończy procedury spadkowej. Do jej pełnego zamknięcia konieczne jest bowiem jeszcze przeprowadzenie działu spadku. Odbywa się to według zasad określonych przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Podkreślenia wymaga fakt, że polskie prawo traktuje spadek holistycznie, a dziedziczenie oparte jest na zasadzie sukcesji uniwersalnej. Oznacza to, że spadkobiercy nabywają wszystkie prawa i obowiązki należące do spadku traktowanego jako całość. W przypadku więc, gdy występuje kilku spadkobierców, każdy z nich nabywa określony odpowiednim ułamkiem udział w masie spadkowej.
Skutkiem tego jest powstanie z mocy samego prawa pomiędzy spadkobiercami wspólności majątku spadkowego. Ma ona charakter tzw. wspólności w częściach ułamkowych, która obejmuje wszystkie przedmioty i prawa wchodzące w skład masy spadkowej. Dotyczy to także długów spadkodawcy, za które dziedziczący są solidarnie, a więc wspólnie odpowiedzialni. Tym samym, wierzyciele zmarłego mogą zwrócić się według swojego wyboru o ich spłatę do wszystkich jednocześnie, do kilku lub jednego z nich.
Jeżeli jeden ze spadkobierców spłaci dług, przysługuje mu wówczas tzw. roszczenie regresowe. Polega ono na tym, że może on żądać od pozostałych dziedziczących, którzy nie uregulowali wierzytelności. Odpowiedniego zwrotu w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
Wspólność spadkowa wyraża się odpowiednimi w niej udziałami przysługującymi poszczególnym dziedziczącym. Mogą one być określone:
Spadkobiercy pozostający we wspólności nie mają samodzielnego, odrębnego prawa do konkretnych przedmiotów i praw wchodzących w skład masy spadkowej. Każdy z nich jest jednocześnie uprawniony do współposiadania spadku i korzystania z niego w takim zakresie, w jakim daje się to pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z niego przez pozostałych współspadkobierców. Jeśli więc jeden z nich na przykład korzysta z mieszkania, które zostało odziedziczone przez kilku spadkobierców i utrudnia użytkowanie przez tych ostatnich, jego działanie będzie bezprawne.
Współspadkobiercy sprawują wspólny zarząd spadkiem, a każdy z nich może rozporządzać udziałem w poszczególnych przedmiotach, które do niego należą tylko za zgodą wszystkich pozostałych spadkobierców albo po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia sądu. W razie braku zgody któregokolwiek z nich czynność taka jest bezskuteczna o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.
Powyżej opisany stan prawny dotyczy wszystkich spadkobiercy, co do których nastąpiło formalne potwierdzenie nabycia przez nich majątku spadkowego w drodze sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia.
Aby to zmienić, potrzebne jest przeprowadzenie dodatkowej procedury spadkowej w postaci działu spadku.
Dział spadku ma na celu:
Dział spadku jest następnym krokiem koniecznym do wykonania po uzyskaniu przez spadkobierców formalnego stwierdzenia nabycia spadku. Wskazuje on bowiem jedynie osoby wchodzące do kręgu spadkobierców oraz określa ich udział w majątku spadkowym.
Powinieneś przy tym wiedzieć, że zazwyczaj stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku odbywają się w ramach w jednego postępowania.
Zaznaczyć jednak trzeba, że przeprowadzenie działu spadku nie jest obligatoryjne, zależy więc całkowicie od woli spadkobierców, którzy mogą o to wystąpić w każdym czasie.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, dział spadku może nastąpić:
Przeprowadzenie działu spadku w drodze umowy może zostać przeprowadzone tylko i wyłącznie wtedy, gdy zachodzi pełna zgodność pomiędzy spadkobiercami w zakresie sposobu, w jaki ma to nastąpić. Nie może więc być pomiędzy nimi żadnych sporów co do potrzeby i metody dokonania działu spadku, ustaleń, jakie przedmioty przypadają poszczególnym uprawnionym oraz wysokości ewentualnych spłat i dopłat. Warunkiem jest także, aby wszyscy dziedziczący wyrazili zgodę na podpisanie takiej umowy, przy czym może do tego dojść także za pośrednictwem pełnomocników.
Zawarcie umowy o dział spadku może nastąpić w dowolnej formie, a więc także ustnej. Jednakże dla celów dowodowych powinna ona mieć przynajmniej formę pisemną. Dzięki temu, w razie powstania sporów, strony nie będą miały trudności w wykazaniu przez sądem, jaka była jej treść ustaleń stron.
W przypadku, gdy przedmiotem działu spadku jest nieruchomość, wówczas niezbędne jest sporządzenie takiej umowy w formie aktu notarialnego. W razie niezachowania tej postaci, będzie ona nieważna, z mocy samego prawa, co oznacza, że nie wywoła żadnych skutków prawnych.
Jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Gdy jednak w jego skład wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, kontrakt taki powinien zostać zawarty w formie aktu notarialnego.
Zaznaczyć należy, że umowa taka nie może być sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego.
Umowny dział spadku może:
Umowa o dział spadku powinna zawierać:
W przypadku, gdy wartość uzyskanych przez jedną ze stron elementów majątkowych nie odpowiada ściśle wielkości jej udziału w spadku, strony mogą przewidzieć w zawieranej umowie odpowiednie dopłaty lub spłaty w celu ich wyrównania.
Uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy.
Do sądowego działu spadku dochodzi, gdy współspadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia w przedmiocie zasad na jakich ma on zostać przeprowadzony. Niemożliwe jest bowiem wówczas zawarcie dobrowolnej umowy w tym przedmiocie.
Wniosek o dokonanie działu spadku może złożyć każda osoba, która jest zainteresowana w wyniku takiego postępowania. Uprawnienie to więc przysługuje:
Wniosek o dokonanie sądowego działu spadku może zostać złożony w każdym czasie, gdyż uprawnienie to nie ulega przedawnieniu.
Niezależnie od powyższego, warto wspomnieć, że w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o:
Wniosek o dział spadku powinien zawierać pewne konieczne elementy. Należy w nim:
Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu z dokładnym jego opisem.
Pamiętać jednak trzeba, że skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ostatecznie ustala tylko sąd. Tym samym ustalenie masy spadkowej przez sąd jest jego obowiązkiem.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, konieczne jest przedstawienie dowodów stwierdzających, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy. Może to być:
Jeżeli przedmiotem działu jest gospodarstwo rolne, współspadkobiercy powinni w szczególności podać dane dotyczące okoliczności przemawiających za jego przyznaniem jednemu z nich, które są określone w art. 214 Kodeksu cywilnego.
Zasadą jest, że sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Tylko z ważnych powodów może być on ograniczony do jego części. Częściowy dział spadku jest więc możliwy tylko w szczególnych przypadkach. Dopuszczalne to jest w szczególności z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. W takim przypadku dział spadku obejmuje ten składnik majątkowy z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia kontynuacji prowadzonej przy jego wykorzystaniu działalności gospodarczej. Zasada ta nie ma zastosowania, jeśli spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje w nim udział, nie osiągnęli w tym zakresie porozumienia.
Sam dział spadku przeprowadzany jest w trybie postępowania nieprocesowego. Zadaniem sądu jest ustalenie składu i wartości spadku ulegającego podziałowi. Podkreślić trzeba, że skład spadku ustalany jest według stanu z chwili jego otwarcia, a więc śmierci spadkodawcy, zaś jego wartość – według cen obowiązujących w chwili orzekania przez sąd o dziale.
Musisz wiedzieć, że ściśle określone zasady obowiązują w zakresie zaliczania przy dokonywanym podziale na tzw. schedę spadkową.
Pod tym pojęciem rozumie się masę spadkową powiększoną o określone świadczenia dokonane przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców. Przedstawia więc ona o wiele większą wartość majątkową niż sama masa.
W powyższym zakresie zasadą jest, że:
Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że:
Samą wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego.
Zasady dotyczące zaliczenia darowizn na schedę spadkową stosuje się także odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego. Warunkiem jest jednak, aby przekraczały one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Warto wspomnieć, że na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców sąd może wydzielić im schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że przyzna im pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako współwłasność w określonych częściach ułamkowych.
Podkreślić trzeba, że zarówno sądowy, jak i umowny dział spadku może polegać na:
W przypadku ustalenia przez sąd dopłat lub spłat na rzecz innych spadkobierców powinien on określić:
Przeprowadzenie działu spadku wywołuje bardzo istotne skutki prawne dotyczące spadkobierców, które polegają na tym, że:
