Dziedziczenie ustawowe

Wyznaczony przez przepisy prawa szczegółowy porządek dziedziczenia ustawowego wygląda następująco:

• w pierwszej kolejności powołane do spadku są z dzieci spadkodawcy, a więc zstępni oraz pozostający przy życiu małżonek. Dziedziczą oni, co do zasady, w częściach równych, ale udział przypadający małżonkowi nie może wynosić mniej niż jedną czwartą całości spadku,
• w przypadku braku małżonka dziedziczą wyłącznie dzieci. Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło przed spadkodawcą, wówczas jego udział, przypada jego zstępnym, a więc wnukom spadkodawcy, itd.,
• jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, do dziedziczenia po nim dochodzi małżonek oraz rodzice,
• w braku zstępnych spadkodawcy, czyli dzieci i wnuków oraz małżonka, cały spadek dziedziczą rodzice. Jeżeli w chwili otwarcia spadku żyje tylko jeden z rodziców, dziedziczy on połowę spadku wraz z rodzeństwem spadkodawcy,
• w przypadku, gdy choćby jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to jego udział w spadku przypada rodzeństwu spadkodawcy, zarówno przyrodniemu jak i rodzonemu. Z kolei, jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyłoby otwarcia spadku to udział przypada jego zstępnym. Gdy nie ma rodzeństwa spadkodawcy oraz zstępnych rodzeństwa, cały spadek dziedziczy jeden z żyjących rodziców.

Dopiero gdy zachodzi sytuacja, że żadna z wymienionych powyżej osób nie może być spadkobiercą, spadek przypada spadkobiercom ustawowym należącym do tzw. trzeciego kręgu, a więc:

• jeżeli brak jest zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych,
• gdy którekolwiek z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, należy mu udział spadkowy, przechodzi na jego dzieci w częściach równych,
• jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, należny mu udział spadkowy, przypada jego dzieciom w częściach równych,
• w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodzi na pozostałych dziadków w częściach równych.

Jeśli chodzi o dalszy szyk dziedziczenia, to:

• w przypadku braku dziadków spadkodawcy i ich dzieci dziedziczą pasierbowie osoby zmarłej. Mogą to być zarówno naturalne dzieci jego małżonka, jak i dzieci przez niego przysposobione. Pasierb nabywa jednak prawo do spadku tylko wówczas, gdy żadne z jego rodziców nie dożyło chwili jego otwarcia. Prawo do dziedziczenia nie dotyczy już zstępnych pasierba,
• w ostatniej kolejności, jeżeli brak jakikolwiek krewnych spadkodawcy, spadkobiercą po zmarłym jest Gmina jego ostatniego miejsca zamieszkania. Jeśli zmarły nie mieszkał w Polsce lub jeśli ostatniego miejsca jego zamieszkania nie da się ustalić, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Wskazane podmioty publicznoprawne zamykają porządek dziedziczenia ustawowego. Dzięki ich wyposażeniu przez ustawodawcę w prawo dziedziczenia, w naszym kraju nie istnieją tzw. spadki bezdziedziczne, co oznacza, że każda scheda spadkowa musi podlegać temu, czy innemu spadkobraniu.

Co ważne, samo dziedziczenie oparte jest na zasadzie sukcesji uniwersalnej. Polega ona na tym, iż spadkobiercy nabywają wszystkie prawa i obowiązki należące do spadku traktowanego jako całość. Jeżeli więc występuje kilku spadkobierców, każdy z nich nabywa określony odpowiednim ułamkiem udział w masie spadkowej.