Ustalenie miejsca zamieszkania dziecka przez Sąd może nastąpić w ramach rozprawy rozwodowej lub też niezależnie od niej.
Ma to miejsce zazwyczaj wtedy, kiedy rodzice nie są w stanie dojść w tej kwestii do porozumienia.
W polskim prawie nie istnieje ustawowy obowiązek określenia miejsca zamieszkania dziecka w wyroku rozwodowym. Jednak w praktyce sądy podejmują takie rozstrzygnięcie, aby usunąć wszelkie wątpliwości pod tym względem, zwłaszcza w sytuacji, gdy dziecko stale mieszka z jednym z rodziców. W sytuacji, w której rodzice przedstawią wspólny plan wychowawczy małoletniego i zdecydują o tzw. opiece naprzemiennej, polegającej na jego przebywaniu w równych i proporcjonalnych okresach czasu u każdego z nich, wówczas Sąd na ogół odstępuje od wskazywania miejsca zamieszkania dziecka. Jednak nawet jego wyznaczenie, nie ma wpływu na sposób wykonywania pieczy tego rodzaju.
Podstawą do wydania przez Sąd rozstrzygnięcia jest złożenie przez jednego z rodziców wniosku o ustalenie, że miejscem zamieszkania dziecka jest jego własne miejsce zamieszkania.
Jeśli pełna władza rodzicielska należy tylko do jednego z rodziców, gdyż drugi z nich jest jej pozbawiony lub ma ją ograniczoną, wówczas sąd ustali miejsce pobytu dziecka właśnie przy nim. Jeśli jednak pełnia władzy rodzicielskiej przysługuje każdemu z rodziców, Sąd będzie musiał szczegółowo i wyczerpująco zbadać sprawę. W tym celu uczyni on przedmiotem analizy następujące kwestie:
· z kim dziecko mieszkało do tej pory i jakiego rodzaju relacje łączą je z obojgiem rodziców,
· w jaki sposób i na jakiej zasadzie wykonywana była do tej pory władza rodzicielska,
· w jakim stopniu rodzice zaznajomieni są z trybem życia dziecka oraz rozpoznają jego potrzeby,
· gdzie było wspólne miejsce zamieszkania rodziców przed rozpadem związku,
· który z rodziców i pod jakim względem wpływa w sposób pozytywny na wychowanie dziecka oraz charakteryzuje się większymi predyspozycjami opiekuńczo-wychowawczymi.
Dla odpowiedniego rozeznania w powyższych kwestiach, Sąd może zarządzić przeprowadzenie:
· wywiadu środowiskowego,
· opinii biegłego – na ogół psychologa lub pedagoga,
· wysłuchania dziecka, którego miejsce zamieszkania jest ustalane jeśli pozwala na to stopień rozwoju umysłowego, stan zdrowia i stopień jego dojrzałości,
· dowodu z zeznań świadków na okoliczność sposobu sprawowania przez oboje rodziców władzy rodzicielskiej.
Oczywiście katalog ten nie jest zamknięty i Sąd może dopuścić jako dowód wszystko, co pozwoli mu na poczynienie odpowiednich ustaleń w tym zakresie.