Skarga pauliańska, zwana też roszczeniem pauliańskim, wywodzi się z prawa rzymskiego. Ciekawostką jest, iż nikt nie ma pojęcia, dlaczego jej nazwa, a więc „actio pauliana” brzmi tak, a nie inaczej. Jest ona regulowana przez art. 527 i nast. Kodeksu cywilnego.
Jej podstawowym celem jest ochrona wierzyciela przed doprowadzeniem dłużnika do swojej celowej niewypłacalności, a więc świadomego działania w celu jego pokrzywdzenia.
Istota skargi paulińskiej polega na tym, iż w razie dokonania przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli, w wyniku której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, ci ostatni mogą żądać, aby Sąd uznał ją za bezskuteczną w stosunku do nich. Zapewnia więc ona wierzycielom ochronę prawną przed „nieczystymi zagraniami” dłużników.
Obowiązujące przepisy przesądzają, iż czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek niej dłużnik stał się:
Pierwszy z tych stanów oznacza, iż dłużnik nie jest wypłacalny w ogóle, a więc w takim stopniu, który powoduje, że prowadzenie przez wierzyciela egzekucji będzie całkowicie nieskuteczne z powodu braku po jego stronie jakiegokolwiek nadającego się do tego majątku. Tym samym nie jest możliwe, aby przyniosła ona zaspokojenie wierzyciela.
Drugi stan występuje, jeśli dłużnik jeszcze przed dokonaniem czynności prawnej był już niewypłacalny, a po jej dokonaniu stał się niewypłacalny w większym zakresie, a więc doszło do powiększenia tego stanu.
Z kolei stan „pokrzywdzenia” powstaje w wyniku takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub opóźnienie zaspokojenia wierzyciela, wskutek czego może on je osiągnąć jedynie w drodze dołożenia dodatkowego czasu, kosztów i ryzyka.
Musisz przy tym wiedzieć, że niewypłacalność dłużnika ocenia się na chwilę wystąpienia przez wierzyciela ze skargą pauliańską, a nie na chwilę dokonania samej czynności prawnej.
Niezbędnym warunkiem zastosowania skargi paulińskiej jest to, aby dłużnik miał pełną świadomość, iż działa z „pokrzywdzeniem wierzycieli”. Jego zachowanie musi być więc celowe i być powzięte dla wywołania takiego właśnie skutku.
Owa „świadomość”, jak się przyjmuje w orzecznictwie, polega na pozytywnej wiedzy dłużnika, że istnieją ciążące na nim zobowiązania (długi), oraz że w następstwie dokonania czynności prawnej określone składniki wyjdą z jego majątku, co spowoduje w konsekwencji problemy z zaspokojeniem wszystkich lub niektórych wierzycieli w chwili jej dokonywania lub w przyszłości.
Zaznaczyć trzeba, ze świadomość pokrzywdzenia wierzycieli powinna towarzyszyć dłużnikowi w chwili dokonywania czynności prawnej.
Pojęcie „uzyskania przez osobę trzecią korzyści majątkowej” oznacza wystąpienie po jej stronie stanu przysporzenia majątkowego. Oznacza ono powiększenie jej zasobów majątkowych, czyli aktywów bądź zmniejszenie długów i zobowiązań, a więc pasywów.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami – jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel, który został pokrzywdzony wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, może żądać uznania jej za bezskuteczną, chociażby nawet nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się ona dowiedzieć, że działał on ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Aby wierzyciel skutecznie mógł dochodzić roszczenia ze skargi paulińskiej, musi on spełniać warunki określone prawem.
Musisz wiedzieć, że spoczywa na nim w pełni ciężar dowodowy. Musi on więc wykazać, iż zachodzą warunki do skutecznego dochodzenia skargi paulińskiej, przede wszystkim związane ze świadomością dłużnika oraz osób trzecich.
Polskie prawo jednak zawiera specjalne domniemania, które znacząco ułatwiają jego sytuację procesową, gdyż ich obalenie przez drugą stronę jest możliwe tylko i wyłącznie po przedstawieniu oczywistych kontrdowodów, przeczących bezpośrednio ich treści.
Ich istota polega na tym, iż z góry przyjmuje się, że jeżeli wskutek dokonanej przez dłużnika czynności prawnej korzyść majątkową:
Domniemywa się także, iż jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny – działał on ze świadomością, iż wskutek tego doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli. To sam dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Zasady powyższe stosuje się także odpowiednio wrazie, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia wiedziała o zamiarze dłużnika.
Postępowanie sądowe ze skargi pauliańskiej wszczynane jest na podstawie powództwa lub zarzutu wniesionego przez wierzyciela. Jest ono skierowane bezpośrednio przeciwko osobie trzeciej, która wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika uzyskała korzyść majątkową.
Jeżeli jednak osoba trzecia rozporządziła taką korzyścią, wówczas wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz to nastąpiło. Warunkiem jest jednak, aby wiedziała ona o wszelkich okolicznościach, które uzasadniałyby uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie na jej rzecz było nieodpłatne.
Skargę paulińską wnosi się do Sądu cywilnego według odpowiedniej właściwości rzeczowej oraz miejscowej, zgodnie z regulującymi to przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.
Tą pierwszą wyznacza się według wartości przedmiotu sporu. Jeśli przekracza ona 100. 000 zł, powództwo należy wnieść co do zasady do Sądu Okręgowego, w przeciwnym przypadku właściwy do rozpoznania sprawy będzie Sąd Rejonowy.
Z kolei właściwo miejscową określa się zgodnie z miejscem zamieszkania pozwanego, a więc miejscowości w której przebywa on z zamiarem stałego pobytu. Jeśli pozwanym jest osoba prawna lub też inny podmiot niebędący osobą fizyczną, na przykład spółka partnerska, powództwo ze skargi paulińskiej wytacza się według miejsca w którym znajduje się siedziba.
eżeli czynność prawna dłużnika została uznana przez Sąd wskutek wniesienia skargi paulińskiej za bezskuteczną, wówczas wierzyciel może dochodzić wobec osoby trzeciej zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Dotyczyć to może jednak tylko tych przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Powinieneś wiedzieć, że w tym zakresie wierzycielowi przysługuje pierwszeństwo przed jakimikolwiek innymi wierzycielami osoby trzeciej.
Wskazać trzeba, iż osoba trzecia może wskutek podjętych czynności sama zwolnić się z ponoszenia odpowiedzialności wobec wierzyciela. Nie musi bowiem ona czynić zadośćuczynienia jego roszczeniu żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli doprowadzi dobrowolnie do jego zaspokojenia albo też wskaże mu wystarczające do tego mienie należące do dłużnika.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.
Jeśli więc wierzyciel spóźni się z wytoczeniem powództwa ze skargi pauliańskiej, wówczas traci on to uprawnienie.
