Środki zapobiegawcze są instrumentami prawnymi stosowanymi w ramach postępowania karnego, które służą uniemożliwieniu osobie podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie czynu zabronionego podejmowania działań zmierzających do utrudniania jego przebiegu. Można je więc stosować przede wszystkim w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa (art. 249 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
Przedmiotowe środki stosowane są wtedy, gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa.
Podstawą do zastosowania środków zapobiegawczych są następujące okoliczności:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,
2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.
Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
Środki zapobiegawcze, przewidziane w polskim porządku prawnym, można podzielić na dwie grupy, a mianowicie:
1) o charakterze izolacyjnym,
2) o charakterze nieizolacyjnym.
Środki izolacyjne
Charakter izolacyjny ma tylko i wyłącznie jeden środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Polega ono na osadzeniu podejrzanego lub oskarżonego w postępowaniu karnym w areszcie śledczym, a więc w całkowitej izolacji od świata zewnętrznego
Podkreślenia wymaga fakt, że może ono nastąpić tylko i wyłącznie na mocy postanowienia sądu.
Zastosowanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym orzeka sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Wniosek w tym względzie składa prokurator. W wypadkach niecierpiących zwłoki właściwy jest do tego także inny sąd rejonowy. Natomiast, po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy (art. 250 kpk).
Na etapie postępowania przygotowawczego tymczasowe aresztowanie może zostać uchylone lub zmienione na łagodniejszy środek zapobiegawczy także przez prokuratora.
Sąd w wydanym orzeczeniu oznacza okres tymczasowego aresztowania, który co do zasady nie może przekraczać trzech miesięcy (art. 263 § 1 kpk).
Jeżeli jednak, ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie było możliwe ukończenie postępowania przygotowawczego w powyższym terminie, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy, pod warunkiem jednak, że bezwzględnie zachodzi taka potrzeba,
Pamiętać jednak trzeba, że łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania, do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
Jednak w szczególnych wypadkach sąd apelacyjny może, na wniosek prokuratora, ten okres przedłużać powyżej 2 lat i to teoretycznie bez limitu czasowego (art. 263 § 4 kpk).
Podkreślenia wymaga fakt, że tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy, przy czym nie może ono być stosowane, jeżeli dane przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.
Środki nieizolacyjne
Ich wachlarz jest bardzo szeroki i należą do nich:
1) poręczenie majątkowe,
2) poręczenie społeczne,
3) poręczenie indywidualne od tzw. “osoby godnej zaufania”,
4) dozór policji, a w przypadku żołnierza – dozór przełożonego wojskowego,
5) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego z pokrzywdzonym, co może nastąpić w przypadku, gdy danej osobie przedstawiono zarzuty dotyczące popełnienia przestępstw na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej lokal i gdy zachodzi obawa, że przestępstwo zostanie popełnione ponownie lub istnieje taka groźba,
6) zawieszenie w czynnościach zawodowych lub służbowych,
7) nakazanie powstrzymania się od określonej działalności lub prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,
8) zakaz opuszczania kraju, co może być połączone z odebraniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy.
Zasadą jest, iż środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary.
Wskazać należy, że w postępowaniu przygotowawczym dopuszczalne jest ich stosowanie tylko i wyłącznie względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
Podkreślić trzeba, że środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę.
Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora.
Nadzór nad prawidłowością zatrzymania i wykonania środków zapobiegawczych sprawuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – także prokurator.
W wielu przypadkach warto rozważyć zastosowanie odpowiedniego środka zapobiegawczego w miejsce innego bardziej uciążliwego. Również gdy środek zapobiegawczy jest stosowany warto rozważyć sposoby jego uchylenia lub zmiany. W takich oraz innych problemach związanych z prawem karnym chętnie pomoże Kancelaria Adwokacka adwokata Bartosza Obrębskiego.
Znieważanie funkcjonariusza. Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza jest szczególną formą przestępstwa znieważenia. Jego znamiona są bardzo podobne, zaś zasadniczą różnicą jest to, iż może ono być skierowane tylko i wyłącznie przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu.
Przesłuchanie dziecka w sprawie rodzinnej Sprawy rodzinne, z uwagi na swój przedmiot, mają szczególny charakter. Przejawia się on między innymi tym, że dzieci, pomimo że są osobami
