W myśl obowiązujących przepisów, do ustania związku małżeńskiego może dojść nie tylko poprzez rozwód czy śmierć jednej z jego stron ale także w drodze unieważnienia. Może ono nastąpić w sytuacji, w której zachodzą ściśle określone okoliczności, które uniemożliwiają prawidłowe zawarcie oraz funkcjonowanie związku małżeńskiego.
Musisz wiedzieć, że małżeństwo może zostać unieważnione tylko i wyłącznie z przyczyn, które są wyraźnie i enumeratywnie wskazane w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Są one pogrupowane w trzy oddzielne kategorie, które stanowią:
Dodać trzeba, iż wszystkie one muszą istnieć w chwili zawierania związku małżeńskiego.
Do tej kategorii zalicza się przeszkody:
Przeszkoda wieku polega na tym, iż nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych osiemnastu lat. Od tej zasady istnieje wyjątek, sprowadzający się do tego, że z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła szesnaście lat. Warunkiem jest jednak aby z okoliczności wynikało, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
Oczywiście przy ocenie, czy zachodzą okoliczności umożliwiające, pomimo istnienia przeszkody wieku zawarcie małżeństwa, sąd bierze pod uwagę całokształt zachodzących w sprawie istotnych okoliczności.
Co jednak w praktyce oznaczają powyższe pojęcia?
Powinieneś wiedzieć, że dobro rodziny w dużej mierze sprowadza się do jej prawidłowego i efektywnego funkcjonowania. Duże znaczenie w tym przedmiocie ma:
Wynika to z faktu, że elementy te w zasadniczym stopniu wpływają na spójność i trwałość zawartego związku.
Z kolei, za „ważne powody” uznaje się wystąpienie takich okoliczności, jak na przykład ciąża lub urodzenie się dziecka stron zamierzonego małżeństwa, czy też istniejący między nimi trwały związek faktyczny.
Podkreślenia wymaga fakt, że unieważnienia małżeństwa zawartego przez osoby nie spełniające wyznaczonego przez ustawodawcę kryterium wieku lub bez uzyskania zezwolenia sądu w tym zakresie, może żądać każdy z małżonków.
Zaznaczyć trzeba, że pomimo zaistnienia opisywanej przeszkody, unieważnienie małżeństwa nie jest możliwe, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa w tym przedmiocie osiągnął wymagany wiek. Nie może też żądać unieważnienia małżeństwa mąż, jeżeli jego żona zaszła w ciążę.
Przeszkoda ubezwłasnowolnienia polega na tym, że nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, a więc nie posiadająca zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych.
Ma ona charakter bezwzględny, gdyż sąd w tym przypadku nie może zezwolić na zawarcie małżeństwa, zaś jego unieważnienia może żądać każdy z małżonków.
Nie zachodzi natomiast podstawa do unieważnienia małżeństwa, jeśli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone do dnia wydania wyroku w takiej sprawie, a tym samym dochodzi do tzw. konwalidacji małżeństwa.
Jeśli chodzi o przyczyny ubezwłasnowolnienia całkowitego, to stanowią je:
Wskazać trzeba, że ubezwłasnowolnienie całkowite podlega uchyleniu przez sąd, także z urzędu, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. Poza tym sąd może w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, co również powoduje upadek przeszkody ubezwłasnowolnienia całkowitego.
Przeszkoda choroby psychicznej polega na tym, że nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta:
Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli nie została ona ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.
Również i w tym przypadku unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków, jednakże nie jest to dopuszczalne jeżeli choroba ustała do dnia wydania wyroku w takiej sprawie.
Warto wskazać, że jak stwierdził Sąd Najwyższy:
Przeszkoda bigamii polega na tym, że nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Unieważnienia małżeństwa z takiego powodu może żądać nie tylko każdy z małżonków, ale w ogóle każdy, kto ma w tym interes prawny.
Jednakże, nie może do tego dojść z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli zostało ono unieważnione lub już ustało, chyba że to ostatnie nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku.
Małżeństwo może być unieważnione z powodu bigamii tylko wówczas, gdy zostanie ponad wszelką wątpliwość ustalone, że któryś z małżonków pozostawał już w ważnym związku małżeńskim. Okoliczność ta zatem musi być udowodniona zgodnie z wymaganymi przez obowiązujące prawo zasadami. Tylko w ten sposób bowiem można zapobiec ewentualnemu bezpodstawnemu wykorzystaniu instytucji unieważnienia małżeństwa jako środka prowadzącego do ustania małżeństwa z obejściem obowiązujących przepisów prawa, w szczególności przepisów o rozwodzie.
Przeszkoda pokrewieństwa oraz powinowactwa polega na tym, że nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej.
Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, natomiast z przyczyny powinowactwa – tylko każdy z małżonków.
Podkreślić trzeba, że przeszkoda pokrewieństwa jest bardzo rygorystyczna i nie dopuszcza absolutnie żadnych wyjątków ani też dyspens. Małżeństwo kazirodcze nie może zostać również konwalidowane. Podlega ono również penalizacji, zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu karnego – kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.
Nieco inaczej jest w przypadku powinowactwa, albowiem ustawodawca dopuszcza tu możliwość dyspensy, gdyż z ważnych powodów, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa pomiędzy osobami powinowatymi.
Wskazać w tym miejscu należy, iż w myśl przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są zaś osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej, zaś stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Z kolei z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa, zaś linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.
Przeszkoda przysposobienia polega na tym, że nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.
Unieważnienia małżeństwa z tego powodu może żądać każdy z małżonków, jednakże nie jest to dopuszczalne, jeżeli stosunek ten ustał.
Przeszkoda przysposobienia nie dopuszcza zastosowania dyspensy, a więc sąd nie może wydać zgody na zawarcie takiego związku małżeńskiego. Małżeństwo pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym może być jednak konwalidowane, gdyż nie można go unieważnić, jeżeli stosunek ten ustał, co następuje wskutek jego rozwiązania.
Powodem uzasadniającym unieważnienie związku małżeńskiego są wady dotykające złożonych przez małżonków oświadczeń woli. Jak stanowi bowiem Kodeks rodzinny i opiekuńczy, małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie składane w warunkach tzw. ślubu konkordatowego, kiedy to strony w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa zostało złożone:
Unieważnienia małżeństwa z powodu zaistnienia powyższych okoliczności może żądać jedynie małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Nie można natomiast żądać unieważnienia małżeństwa z tego powodu po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
Musisz wiedzieć, że z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika. Co bardzo ważne, pełnomocnictwo udzielone w tym celu powinno być sporządzone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.
W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli:
Nie można jednak z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.
Co do zasady, nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu, co jednak nie dotyczy przesłanki pokrewieństwa między małżonkami oraz przesłanki pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim.
Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, może to nastąpić także po śmierci drugiego z nich. Wówczas na jego miejsce w procesie wstępuje kurator, który zostanie ustanowiony w tym celu przez sąd. W razie śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, roszczenia tego w dalszym ciągu mogą dochodzić jego zstępni.
Podkreślenia wymaga fakt, że orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd rozstrzyga jednocześnie, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w takim stanie uważa się tego z nich, który w chwili zawarcia mariażu wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
Pamiętać trzeba, że dopóki wyrok sądowy orzekający unieważnienie małżeństwa, nie stanie się on prawomocny, małżeństwo zawarte wbrew zakazowi istnieje i korzysta z pełnej ochrony prawnej.
Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego.
Dodać należy, że powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa może wytoczyć także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka.
Musisz wreszcie wiedzieć, że pozew o unieważnienie małżeństwa składa się do sądu okręgowego, właściwego ze względu na miejsce, w którym małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, o ile choć jedno z nich nadal w tym okręgu przebywa. Jeśli ta podstawa nie zachodzi, wówczas właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a w braku i niej, sąd miejsca zamieszkania powoda. Opłata stała od pozwu wynosi 200 zł.
Znieważanie funkcjonariusza. Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza jest szczególną formą przestępstwa znieważenia. Jego znamiona są bardzo podobne, zaś zasadniczą różnicą jest to, iż może ono być skierowane tylko i wyłącznie przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu.
Przesłuchanie dziecka w sprawie rodzinnej Sprawy rodzinne, z uwagi na swój przedmiot, mają szczególny charakter. Przejawia się on między innymi tym, że dzieci, pomimo że są osobami
