Uprowadzenie stanowi przestępstwo i jako takie regulowane jest przepisami Kodeksu karnego.
Polega ono na uprowadzeniu lub zatrzymaniu małoletniego, czyli osoby w wieku poniżej piętnastu lat albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, wbrew woli osoby powołanej do sprawowania nad nią opieki lub nadzoru. Postępowanie takie jest zagrożone karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.
Jeżeli opisywany czyn dotyczy nieletniego dziecka i jest dokonywany przez jednego z jego rodziców, wskutek powstałego pomiędzy nimi głębokiego konfliktu co do zasad sprawowania nad nim opieki, wówczas określa się go jako tzw. „uprowadzenie rodzicielskie”.
Podkreślenia wymaga fakt, iż żaden przepis prawa nie zawiera definicji pojęć „uprowadza” oraz „zatrzymuje”.
Przyjmuje się jednak, że pierwsze z nich znaczy „porywa, ucieka z osobą, zabiera ze sobą, przeprowadza lub przenosi z dotychczasowego miejsca pobytu w inne miejsce”. Z kolei drugie to „pozostawienie przy sobie, skłonienie lub zmuszenie danej osoby, do pozostania w miejscu aktualnego pobytu – wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru”.
Musisz wiedzieć, że uprowadzenie może, lecz nie musi łączyć się z zatrzymaniem. W praktyce jedno jest najczęściej kontynuacją drugiego. Oznacza to, że sprawca najpierw dokonuje uprowadzenia, a następnie osobę uprowadzoną zatrzymuje.
Uprowadzenie bez zatrzymania może mieć miejsce, gdy osoba, która się go dopuściła natychmiast po tym porzuca pokrzywdzonego albo też oddaje go w opiekę innej osobie, która w świetle prawa nie jest uprawniona do sprawowania nad nim opieki.
Możliwa jest też również sytuacja odwrotna, kiedy ma miejsce zatrzymanie bez uprowadzenia. Następuje to wtedy, gdy osoba uprawniona do sprawowania opieki nad małoletnim jedynie przez pewien określony przedział czasu, nie oddaje go po jego upływie pod nadzór osoby do tego upoważnionej na stałe.
Zaznaczyć należy, iż koniecznym elementem dla zaistnienia przestępstwa uprowadzenia jest, aby nastąpiło to wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru nad osobą, która została mu poddana.
Co ważne, może ona zostać wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany, przy czym oceny tego czynnika dokonuje się na podstawie okoliczności danej sytuacji.
Powołanie do opieki może wynikać z:
Obowiązek sprawowania nadzoru może wynikać:
Warto podkreślić, że uprowadzenie rodzicielskie jest przestępstwem umyślnym, o charakterze występku i może zostać popełnione w obu postaciach zamiaru, a więc zarówno bezpośrednim, jak i ewentualnym. Oznacza to, że jego sprawca musi chcieć popełnić czyn zabroniony lub przynajmniej przewidując możliwość jego popełnienia, godzić się na to.
Osoba dopuszczająca się uprowadzenia lub zatrzymania osoby podlegającej opiece lub nadzorowi ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy obejmuje swoją świadomością, że dana osoba nie ukończyła jeszcze piętnastu lat lub jest nieporadna ze względu na swój stan psychiczny lub fizyczny, a także to, że działa wbrew woli osoby uprawnionej, a więc powołanej do opieki lub nadzoru.
Zgoda osoby małoletniej czy nieporadnej, nie zwalnia sprawcy od ponoszenia odpowiedzialności.
Powinieneś wiedzieć, że odpowiedzialność za uprowadzenie jeden z rodziców dziecka może ponieść tylko wówczas, gdy jego władza rodzicielska została ograniczona lub gdy został on jej pozbawiony.
Wynika to z faktu, iż w przeciwnym wypadku to oboje rodzice są powołani do opieki nad małoletnim. Oznacza to, że porwanie rodzicielskie dokonane przez rodzica, którego prawa wobec dziecka zostały ograniczone, staje się uprowadzeniem, podlegającym sankcji przewidzianej w prawie karnym. Odwrotna sytuacja zaś nie rodzi takich konsekwencji. Tym samym, rodzice którym przysługuje pełna władza rodzicielska, nie mogą dopuścić się popełnienia opisywanego przestępstwa.
Co ważne, również oddzielne zamieszkiwanie rodziców i wykonywanie czasowej opieki i nadzoru nad małoletnim dzieckiem przez jednego z nich w wyniku decyzji sądu nie oznacza, że z tego powodu może zaistnieć przestępstwo uprowadzenia. W takiej sytuacji bowiem nie ma miejsca pozbawienie, ograniczenie, a także zawieszenie władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców. Tak więc, w niczym to nie zmienia jej zakresu w stosunku do danego dziecka.
Ściganie przestępstwa uprowadzenia rodzicielskiego następuje z urzędu. Oznacza to, że organy ścigania, a więc prokurator oraz policja, mają niejako automatyczny obowiązek wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego w takiej sprawie, niezależnie od działań podejmowanych przez samego pokrzywdzonego.
Pojęcie „porwania rodzicielskiego” nie jest regulowane przez żaden przepis ustawowy. Co ciekawe, jego definicję zawiera zarządzenie Nr 124 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 czerwca 2012 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby zaginionej oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej tożsamości lub znalezienia nieznanych zwłok oraz szczątków ludzkich (Dz. Urz. KGP z 2012 r., poz. 29). Stanowi ono, że porwanie rodzicielskie jest sytuacją w której jedno z rodziców lub opiekunów posiadających pełną władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich, bądź przy jego sprzeciwie, pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi, lub zatrzymuje dziecko na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z małoletnim w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie.
Musisz wiedzieć, że definicję „porwania rodzicielskiego” spełniają w całej rozciągłości wszelkie działania rodzica nierespektującego ustaleń w zakresie kontaktów z dzieckiem. Dotyczy to więc czynności sprzecznych z zawartym w tym zakresie:
Jest to spowodowane faktem, że następuje w ten sposób pozbawienie drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z dzieckiem w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie. Dodać także trzeba, iż porwaniem rodzicielskim jest także wskazane powyżej działanie jednego z rodziców, dokonywane przy wyraźnym sprzeciwie drugiego z nich.
Z punktu widzenia prawnego tego rodzaju postępowanie rażąco narusza:
dobro dziecka oraz
prawo drugiego rodzica do osobistej styczności z dzieckiem.
Jeśli doszło do uprowadzenia lub porwania rodzicielskiego, pokrzywdzony rodzic powinien podjąć ściśle określone czynności. Musi on przede wszystkim:
W przypadku, gdy nie można określić, gdzie aktualnie przebywa dziecko uprowadzone lub porwane przez drugiego rodzica, wówczas powinno się wystąpić z wnioskiem o ustalenie miejsca jego pobytu. Na jego podstawie, sąd zleci policji dokonanie czynności mających na celu stwierdzenia miejsca pobytu małoletniego, wydając tzw. ogólnopolski nakaz poszukiwań.
Wniosek o ustalenie miejsca pobytu dziecka należy złożyć do sądu opiekuńczego, którym jest sąd rodzinny. Sądem wyłącznie właściwym będzie sąd miejsca zamieszkania małoletniego dziecka, a jeżeli miejsce to nie było wcześniej ustalone – sąd miejsca pobytu dziecka.
Jak stanowią obowiązujące przepisy, do złożenie wniosku o odebranie dziecka uprawnieni są:
Wnosi się go do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka. Jeśli jednak w toku jest postępowanie rozwodowe lub separacyjne, wniosek taki składa się w tym sądzie, przed którym się ono toczy.
Przed wydaniem postanowienia co do istoty sprawy sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy, a w wypadkach ważniejszych, także osoby bliskie dla tej osoby. Istnieje również możliwość wysłuchania dziecka oraz osoby pozostającej pod opieką.
Sąd uznając wniosek o odebranie dziecka za zasadny, wyda w tym przedmiocie, po przeprowadzeniu rozprawy postanowienie, które jest skuteczne i wykonalne już w momencie jego ogłoszenia. Sąd opiekuńczy może jednak wstrzymać jego realizację na wniosek lub z urzędu. Od przedmiotowego orzeczenia przysługuje apelacja, nie można jednak wnieść od niego skargi kasacyjnej.
W treści wydanego orzeczenia zostanie wskazany termin do którego drugi rodzic będzie zobowiązany do oddania dziecka z własnej woli. Jeżeli się do tego nie zastosuje, wówczas sąd podejmie decyzję o jego przymusowym odebraniu.
W takim wypadku, sąd na wniosek osoby uprawnionej, zleca wykonanie takiej czynności kuratorowi sądowemu, który jest uprawniony do odebrania dziecka od każdej osoby, u której ono się znajduje. Następuje to w formie postanowienia, które może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Jest ono niezaskarżalne, a więc nie przysługuje na nie żaden środek odwoławczy w postaci zażalenia lub apelacji.
Zaznaczyć trzeba, że właściwym kuratorem sądowym jest ten, który działa przy tym sądzie, w okręgu którego osoba podlegająca odebraniu faktycznie przebywa, a nie kurator miejsca zamieszkania tej osoby. Jeżeli jednak osoba taka przebywa w rejonie innego sądu opiekuńczego, wówczas sąd może zlecić wykonanie czynności kuratorowi, który przy nim działa.
Musisz wiedzieć, iż przymusowe odebranie dziecka może nastąpić tylko w obecności uprawnionego albo osoby lub przedstawiciela instytucji przez niego upoważnionej w formie pisemnej. W związku z tym, o terminie przymusowego odebrania powinni być zawiadomieni:
Jeżeli żadna z wymienionych osób nie stawi się w terminie wyznaczonym przez kuratora sądowego, czynność taka nie zostanie dokonana. W takim przypadku należy wyznaczyć nowy termin.
Kurator sądowy dokonuje przekazania odebranej osoby uprawnionemu albo osobie przez niego upoważnionej lub przedstawicielowi instytucji przez niego upoważnionej, po czym zawiadamia zobowiązanego o dokonaniu tej czynności. Na żądanie kuratora sądowego policja jest zobowiązana do udzielenia mu pomocy przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.
Jeżeli przymusowe odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką napotyka przeszkody na skutek ukrycia tej osoby lub na skutek innej czynności przedsięwziętej w celu udaremnienia wykonania orzeczenia, wówczas kurator sądowy zawiadamia o takiej sytuacji prokuratora.
Jeżeli zobowiązany nie ujawnia miejsca pobytu osoby podlegającej odebraniu, sąd na wniosek kuratora sądowego zarządzi jego przymusowe sprowadzenie celem złożenia oświadczenia w tym przedmiocie. Pod względem skutków karnych oświadczenie takie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić osobę, która je składa.
W przypadku, gdy zobowiązany lub inne osoby przeszkadzają w wykonaniu orzeczenia w miejscu pobytu dziecka, na żądanie kuratora sądowego, policja dokona ich usunięcia z miejsca wykonywania orzeczenia. W celu ustalenia miejsca pobytu dziecka podlegającego przymusowemu odebraniu, sąd, na wniosek kuratora sądowego, może postanowić o dokonaniu przez policję przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że małoletni się tam znajduje.
Przy odbieraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką kurator sądowy powinien zachować szczególną ostrożność i uczynić wszystko, aby jej dobro nie zostało naruszone, a zwłaszcza aby nie doznała ona krzywdy fizycznej lub moralnej. W razie potrzeby może on zażądać pomocy organu opieki społecznej lub innej powołanej do tego instytucji. Wybór w tym względzie należy do samego kuratora i zależy od okoliczności danej sprawy, a zwłaszcza od wieku osoby odbieranej.
Jeżeli wskutek wykonania orzeczenia małoletni mogłoby doznać poważnego uszczerbku, kurator powinien wstrzymać się z przeprowadzeniem czynności do czasu ustania takiego zagrożenia. Zasady tej jednak nie stosuje się, gdy wstrzymanie wykonania orzeczenia stwarza poważniejsze zagrożenie dla tej osoby.
Warto podkreślić, że postępowanie w przedmiocie odebrania dziecka może być podjęte na nowo na podstawie tego samego postanowienia, jeżeli zobowiązany w okresie trzech miesięcy od jego wydania postąpił sprzecznie z treścią postanowienia dotyczącego:
Rodzic dziecka, co do którego doszło do uprowadzenia lub porwania rodzicielskiego powinien także rozważyć możliwość złożenia wniosku o ograniczenie lub nawet pozbawienie władzy rodzicielskiej tego rodzica, który się tego dopuścił.
Podstawą do jego złożenia stanowić będzie fakt poważnego naruszenia bezpieczeństwa małoletniego i stworzenie zagrożenia dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Właściwy do rozpatrzenia takiej sprawy jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania miejsce jej pobytu.
O tym co zrobić, gdy rodzic dokonał uprowadzenia dziecka za granicę, piszę w artykule „Uprowadzenie dziecka za granicę – co robić?”
