Kancelaria Adwokacka Bartosz Kamil Obrębski

Wydziedziczenie oraz wyłączenie od dziedziczenia

Spis treści

Wydziedziczenie oraz wyłączenie od dziedziczenia to narzędzia, które umożliwiają pobawienie prawa do spadku, pomimo że osoby, wobec której je zastosowano, formalnie należą od do kręgu spadkobierców.

Co to jest wydziedziczenie?

Musisz wiedzieć, że wydziedziczenie polega na pozbawieniu przez spadkodawcę prawa do zachowku osób uprawnionych do jego otrzymania.

W potocznym ujęciu jest ono często jest mylone z tzw. testamentem negatywnym, w którym spadkodawca pozbawia spadkobiercę jedynie przypadającego mu udziału w spadku, nie wyłącza go jednak całkowicie z dziedziczenia poprzez odebranie prawa do zachowku, którego ten może cały czas się domagać.

Skutkiem prawnym wydziedziczenia jest pozbawienie spadkobiercy nie tylko bezpośredniego udziału w masie spadkowej, ale nawet prawa do zachowku.

Zaznaczyć jednak trzeba, że zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, nawet jeśli przeżył on spadkodawcę.

Co to jest zachowek?

Istota zachowku polega na tym, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z tytułu dziedziczenia ustawowego, należy się połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy spadkobraniu na tej podstawie. Udział ten ulega powiększeniu do wartości dwóch trzecich, w przypadku, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.

Pod pojęciem zstępnego rozumie się każdego kolejnego potomka tej samej osoby, a więc jej dziecko, wnuka, prawnuka, praprawnuka, etc.

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, czy też w poprzez zapis, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia.

Można go dochodzić poprzez wniesienie pozwu o jego zapłatę do sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeśli nie da się go ustalić na terenie polski, wówczas powództwo wytacza się przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub też jego część.

Kiedy może dojść do wydziedziczenia?

Wydziedziczenie jest możliwe tylko i wyłącznie w przypadkach wskazanych w przepisach Kodeksu cywilnego. Może ono zostać zastosowane wobec uprawnionego do zachowku, gdy ten:

  • wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci,
  • uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
 

Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego polega na takim zachowaniu spadkobiercy, które narusza powszechnie przyjęte normy właściwego postępowania i zasługuje na społeczne potępienie. Działanie to więc musi więc ono mieć charakter negatywny, naruszający w sposób rażący istniejące zasady moralne, na przykład w postaci alkoholizmu, narkomanii, hazardu, działalności przestępczej lub dopuszczanie się zaniedbywania dobra rodziny.

Musisz jednak wiedzieć, że nie będzie ono stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli spadkodawca wiedział o nim i je akceptował.

Co ważne, działanie spadkobiercy misi odznaczać się „uporczywością”, a więc pewną długotrwałością bądź powtarzalnością, przy czym same naganne zachowania niekoniecznie muszą być tego samego rodzaju.

Z kolei, przestępstwo jest „umyślne”, kiedy jego sprawca popełnia je w zamiarze bezpośrednim, gdy po prosu chce je popełnić, lub ewentualnym, gdy przewiduje on możliwość jego popełnienia i godzi się na to. Do najczęstszych przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności należą:

  • pobicie,
  • wywołanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
  • uszkodzenie ciała,
  • pozbawienie wolności,
  • groźba karalna.
 

Rażąca obraza zachodzi, gdy spadkobierca dopuszcza się wobec spadkodawcy jego znieważania lub oczerniania.

Musisz także wiedzieć, że każdy członek ma obowiązek spełniać szereg obowiązków, które zapewnią jej prawidłowy rozwój. Obejmują one w szczególności konieczność:

  • utrzymywania więzi rodzinnych,
  • wzajemnego wspierania się oraz udzielania sobie opieki i pomocy, zwłaszcza ze względu na wiek, stan zdrowia, bądź sytuację życiową.
 

Każde zachowanie spadkobiercy, które cechuje się niedopełnianiem w sposób naganny wymienionych powyżej powinności wobec spadkodawcy, stanowi podstawę do wydziedziczenia. Musi ono jednak być zawinione, a więc być spowodowane takimi okolicznościami, za które odpowiada wyłącznie sprawca, jak na przykład wszczynanie przez niego ciągłych awantur, brak udziału w życiu spadkodawcy poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami, kierowanie pod jego adresem krzywdzących zarzutów, czy też wyrzucenie go z domu.

Zaznaczyć przy tym trzeba, iż niewidywanie spadkodawcy, jeśli wynika z uzasadnionych zarzutów wobec niego, nawet jeżeli trwało przez długi okres czasu, nie może być uważane za uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych. Także sytuacja, kiedy to sam spadkodawca zaniedbywał kontakty rodzinne, nie może stanowić podstawy do dokonania przez niego wydziedziczenia najbliższych.

Kogo można wydziedziczyć?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wydziedziczenie może dotyczyć:

  • zstępnych,
  • małżonka oraz
  • rodziców.
 

Musisz przy tym wiedzieć, że nie jest możliwe zastosowanie wydziedziczenia wobec jakichkolwiek innych osób.

Co ważne, spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli przebaczył mu jego zachowanie jeszcze przed sporządzeniem testamentu.

Jeśli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, jest ono skuteczne tylko wtedy, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Żaden przepis nie narzuca formy w jakiej przebaczenie ma nastąpić. Nie ma więc przeszkód, aby było ono ustne, choć dla celów dowodowych, powinno przybrać postać pisemną.

W jaki sposób można dokonać wydziedziczenia?

Wydziedziczenie może zostać dokonane tylko i wyłącznie w testamencie, poprzez umieszczenie w nim przez testatora odpowiedniego oświadczenia woli. Jego przyczyna musi wynikać wprost z jego treści i zostać w nim szczegółowo opisana oraz uzasadniona.

Wydziedziczenie staje się skuteczne dopiero z chwilą otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy. Do tego momentu może odwołane, jeżeli pomiędzy spadkodawcą, a spadkobiercą doszło do polepszenia stosunków.

Wydziedziczenie może być:

  • całkowite lub
  • częściowe, polegające na pozbawieniu spadkobiercy tylko części zachowku.
 

Dopuszczalne jest także uczynienie go pod warunkiem jednak tylko przypadku, gdy powód jego zastosowania istnieje w chwili sporządzenia testamentu. W przeciwnym wypadku, takie wydziedziczenie będzie bezskuteczne.

Warto zaznaczyć, że wydziedziczenie nie ma charakteru ostatecznego, gdyż spadkodawca może aż do chwili swojej śmierci zniszczyć, zmienić lub odwołać istniejący testament.

Co to jest wyłączenie od dziedziczenia?

Wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia może nastąpić:

  • w testamencie,
  • w drodze postępowania sądowego.
 

Wyłączenia od dziedziczenia w testamencie dokonuje spadkodawca poprzez pominięcie w nim osób, które chce pozbawić prawa do udziału w spadku. Jest to już wspominany przeze mnie tzw. testament negatywny. Trzeba pamiętać, że:
nie jest konieczne wskazywanie przyczyn takiej decyzji testatora,
nie oznacza to pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku, a tym samym może on po śmierci spadkodawcy wystąpić z roszczeniem o to świadczenie.

Wyłączenie od dziedziczenia w drodze postępowania sądowego ma charakter szczególny. Może ono zostać zastosowane tylko i wyłącznie wobec małżonka spadkodawcy ze ściśle określonych powodów.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, małżonek może zostać wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca:

  • wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego wyłącznej winy, a więc złożył w tym przedmiocie pozew i przed zakończeniem sprawy zmarł,
  • żądanie to było uzasadnione.
 

Obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie, a więc jednocześnie w chwili otwarcia spadku po zmarłym.

Podkreślić trzeba, że wyłączenie małżonka od dziedziczenia nie następuje automatycznie, lecz jedynie na mocy orzeczenia sądu. Można o nie wystąpić z odpowiednim pozwem tylko w ramach odrębnego, specjalnie w tym celu wszczętego postępowania, gdyż z powodu śmierci spadkodawcy, jako powoda w postępowaniu rozwodowym lub separacyjnym, sąd automatyczne dokonuje jego umorzenia.

W przypadku, gdy małżonek, będący spadkodawcą, złożył pozew lub odpowiedź na pozew, z żądaniem orzeczenia winy współmałżonka, ale w toku postępowania zmienił swoje zdanie i następnie domagał się wydania wyroku już bez wskazywania winnego, wówczas nie zajdą podstawy do wyłączenia drugiego małżonka od dziedziczenia.

Orzeczenie o wyłączeniu małżonka nie zapada automatycznie, wyłącznie z tego powodu, iż spadkodawca wystąpił z pozwem o rozwód lub separację.

Zanim bowiem zostanie ono wydane, sąd orzekający w takiej sprawie, przeprowadza dokładne postępowanie dowodowe, z którego musi wynikać niezbicie, że:

  • nastąpił trwały (w przypadku separacji) i zupełny (w przypadku rozwodu) rozkład pożycia małżeńskiego,
  • nie zachodzą negatywne przesłanki do orzeczenia rozwodu,
  • pozostały przy życiu małżonek ponosi wyłączną winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
 

Dopiero gdy powyższe okoliczności zostaną stwierdzone, może zostać wydane orzeczenie wyłączające dotychczasowego małżonka spadkodawcy od dziedziczenia.

Do żądania wyłączenia małżonka od dziedziczenia uprawniony jest każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z nim.

Pozwanym jest małżonek – spadkobierca lub, w razie jego śmierci – uprawnieni po nim do dziedziczenia.

Skutkiem wydania przez sąd przedmiotowego orzeczenia jest wyłączenie małżonka od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku, tak więc nie przysługuje mu także roszczenie z tytułu zachowku.

Termin do wytoczenia powództwa o wyłączenie od dziedziczenia wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Adwokat Bartosz Obrębski

E - mail

adwokat.obrebski@gmail.com

Telefon

508 269 045

Ostatnie wpisy:

Znieważanie funkcjonariusza publicznego

Znieważanie funkcjonariusza. Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza jest szczególną formą przestępstwa znieważenia. Jego znamiona są bardzo podobne, zaś zasadniczą różnicą jest to, iż może ono być skierowane tylko i wyłącznie przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu.