Zniewaga, zwana też znieważeniem lub obrazą, jest czynem surowo zabronionym przez prawo karne. Niestety, pomimo to występuje ono dość powszechnie.
Przestępstwo znieważenia uregulowane jest w art. 216 Kodeksu karnego. Zgodnie z nim, polega ono na znieważeniu innej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do niej dotarła.
Powszechnie przyjmuje się, że istotą tego czynu zabronionego jest okazanie pogardy i uwłaczanie czci drugiego człowieka przy naruszeniu przyjętych standardów społecznych i kulturowych.
Zaznaczyć trzeba, iż przedmiotowy czyn zabroniony posiada także swoją postać kwalifikowaną, powodującą zaostrzenie wobec sprawcy zasad odpowiedzialności karnej. Ma on miejsce wtedy, gdy sprawca dopuszcza się znieważenia za pomocą środków masowego komunikowania.
O tym, czym są „środki masowego komunikowania” pisałem szczegółowo w artykule pt. „Zniesławienie”.
Podkreślić trzeba, że w przypadku przestępstwa znieważenia, dobrem chronionym przez przepisy prawa karnego jest godność człowieka. Obejmuje ona cześć wewnętrzną człowieka, czyli poczucie godności osobistej, które przysługuje każdej jednostce ludzkiej.
Jak stanowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
Zgodnie z ustalonym orzecznictwem, o tym, czy dane zachowanie miało charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe, a nie subiektywne przekonanie osoby rzekomo znieważonej.
Pamiętać przy tym trzeba, iż cześć określonej osoby, korzysta z ochrony prawnej niezależnie od tego, jaką dana osoba ma opinię u jednostki czy nawet w określonym środowisku.
W przypadku znieważenia chodzi o takie zachowanie, które w sposób demonstracyjny wyraża pogardę wobec pokrzywdzonego, choć nie można zaliczyć do niego okazywania jedynie lekceważenia.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 września 2012 r., (III KK 115/12) „Jeżeli słowa, niewątpliwie wulgarne, nie były skierowane w stosunku do oskarżycielki prywatnej, a stanowiły, oczywiście naganne, ale tylko słowa wtrącane w wypowiadane zdania w charakterze tego, co zwykło się nazywać „przerywnikami” – zatem, takie zachowania oskarżonych nie wypełniały znamion ustawowych przestępstwa określonego”. Tym samym za znieważenie nie może zostać uznane jedynie używanie wulgaryzmów.
Znieważyć można słownie, pisemnie, listem, rysunkiem, obrazem, a nawet gestem, w szczególności, gdy jest on uważany w danym środowisku za obraźliwy. Ważne jest jedynie to, aby zachowanie sprawcy było obiektywnie uznane za znieważające.
Sąd Najwyższy, w uchwale z dnia 18 października 2016 r. (SNO 45/16) wskazał, że: „Nie wyczerpuje znamion zniesławienia zachowanie polegające na wyrażaniu opinii w ramach wykonywania uprawnień i obowiązków, z wyjątkiem sytuacji, gdy są one świadomie nieprawdziwe, a formułujący je działa w zamiarze ugodzenia w dobre imię lub poderwania zaufania do osoby opiniowanej.
Przestępstwo zniewagi polega na ubliżeniu komuś słowem lub czynem, ciężką obrazę i jest skierowane przeciw godności osobistej człowieka (czci wewnętrznej). O tym, czy zachowanie ma charakter znieważający, decydują dominujące w społeczeństwie oceny i normy obyczajowe, a nie samo subiektywne przekonanie osoby rzekomo znieważonej”.
Znieważenie jest przestępstwem powszechnym (może je popełnić każdy) oraz umyślnym, popełnianym z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym, co oznacza, że sprawca musi chcieć kogoś znieważyć, bądź przewidywać taki skutek i godzić się na to.
Ma ono charakter formalny. Nie jest zatem konieczne wystąpienie żadnego skutku, aby można było sprawcę pociągnąć do odpowiedzialności karnej. Znieważyć można w trzech alternatywnych sytuacjach:
W pierwszym przypadku nie jest konieczne, aby zniewaga została skierowana bezpośrednio do pokrzywdzonego, ponieważ wystarczy, aby była ona wrażona w stosunku do osoby trzeciej w jego obecności. W ostatniej z wymienionych form, nie jest natomiast istotne to, aby rzeczywiście dotarła ona do pokrzywdzonego. W tym wypadku decydujący jest zamiar sprawcy.
Kodeks karny dopuszcza w pewnych okolicznościach możliwość odstąpienia przez Sąd od wymierzenia kary sprawcy znieważenia. Może to nastąpić:
Sąd Okręgowy w Tarnowie, w wyroku z dnia 30 stycznia 2004 r. (II Ka 582/03) wskazał, że „zachowaniem wyzywającym jest nie tylko znieważenie lub naruszenie nietykalności cielesnej bezpośrednio poprzedzające zniewagę, ale i wszelkie działanie pokrzywdzonego i to także w przeszłości, jeżeli było skierowane do znieważającego i pozostawało w związku przyczynowym z jego zachowaniem polegającym na znieważeniu oskarżyciela”.
Oczywiście pomiędzy prowokacją a zniewagą musi istnieć ścisły związek przyczynowo – skutkowy, przy czym ta pierwsza musi poprzedzać drugą. Nie musi ona jednak nastąpić bezpośrednio przed skierowaniem obelgi. Zachowanie prowokujące może być także skierowane do osoby trzeciej, a pomiędzy nią a sprawcą nie muszą zachodzić żadne bliższe relacje.
Zgodnie z ustalonym orzecznictwem, zachowanie pokrzywdzonego musi być obiektywnie uznane za wyzywające, butne, zuchwałe, zaczepne oraz uważane za niewłaściwe w świetle przyjętych norma społecznych. Tak więc nie może być uznane za prowokację zachowanie ofiary polegające na zwróceniu jakiejś osobie uwagi na nieprawidłowe zachowanie w grzecznej formie.
Podobne uwagi dotyczą tzw. retorsji, tzn. musi ona pozostawać w związku przyczynowo – skutkowym ze znieważeniem, wyprzedzać to ostatnie, jednakże nie musi ona nastąpić bezpośrednio przed skierowaniem obelgi.
Sprawca, który dopuścił się popełnienia przestępstwa znieważenia podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
W przypadku postaci kwalifikowanej, a więc gdy sprawca dopuszcza się tego przestępstwa za pomocą środków masowego komunikowania, podlega on grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do jednego roku.
Dodać trzeba, że w razie skazania za kwalifikowaną formę przedmiotowego przestępstwa, Sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Powinieneś wiedzieć, iż ściganie zniesławienia odbywa się wyłącznie z oskarżenia prywatnego.
Podkreślenia wymaga fakt, że przestępstwo znieważenia jest powiązane z czynem zabronionym polegającym na zniesławieniu. Z uwagi na podobieństwo tych obydwu instytucji, Sądy bardzo często Sądy mają trudności z dokonaniem oceny, czy dane zachowanie sprawcy jest zniesławieniem czy zniewagą. Pamiętać jednak trzeba, iż w pierwszym przypadku chodzi o umniejszenie autorytetu czy zaufania do pokrzywdzonego w oczach społeczeństwa, a więc tzw. cześć zewnętrzna człowieka. W drugim celem jest dokonanie zranienia uczuć, czyli tzw. cześć wewnętrzna danej osoby. O wszystkim decydują indywidualne okoliczności danej sprawy oraz obiektywna ocena postępowania sprawcy.
Zaznaczyć trzeba, iż sprawca może się także dopuścić jednocześnie zniewagi i zniesławienia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 października 2017 r. (V KK 278/17) „Nie tylko komentarze umieszczone w Internecie mogą wypełnić znamiona przestępstw zniesławienia lub zniewagi, ale również ten sam komentarz umieszczony na komunikatorze lub forum internetowym może jednocześnie stanowić zniesławienie oraz zniewagę, co będzie prowadzić do konieczności zastosowania kumulatywnej kwalifikacji postępowania sprawcy”.
Znieważanie funkcjonariusza. Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza jest szczególną formą przestępstwa znieważenia. Jego znamiona są bardzo podobne, zaś zasadniczą różnicą jest to, iż może ono być skierowane tylko i wyłącznie przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu.
Przesłuchanie dziecka w sprawie rodzinnej Sprawy rodzinne, z uwagi na swój przedmiot, mają szczególny charakter. Przejawia się on między innymi tym, że dzieci, pomimo że są osobami
