Separacja jest stanem prawnym pomiędzy małżonkami, przypominającym rozwód, jednak bez jego immanentnej cechy w postaci nieodwracalności. Na jej podstawie nie dochodzi bowiem do rozwiązania małżeństwa. Jeśli to więc idealne rozwiązanie w sytuacji, w której istnieje szansa na powrót do poprzedniego stanu i utrzymanie związku.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, sąd może orzec separację pomiędzy małżonkami, jeżeli pomiędzy nimi nastąpił zupełny rozkład pożycia. Z żądaniem takim może wystąpić każdy z nich. Nie jest to jednak dopuszczalne, jeżeli wskutek tego:
O tym, co należy rozumieć pod powyższymi sytuacjami wskauję w artykule „Rozwód z adwokatem czy bez?”. Wprawdzie w tekście odnoszę się do rozwodu, jednak opisane w nim zagadnienia stosuje się do separacji w drodze analogii.
W przypadku, gdy małżonkowie nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację jedynie na podstawie wyrażonego przez nich zgodnego żądania w tym przedmiocie. Stwierdzić więc trzeba, że w przypadku separacji, podobnie, jak przy rozwodzie, istnieją wyraźnie sformułowane przez ustawodawcę tzw. przesłanki pozytywne oraz negatywne, warunkujące możliwość podjęcia przez sąd decyzji w tym przedmiocie, choć są one znacznie mniej rozbudowane.
Sąd Najwyższy w wydanych orzeczeniach w sposób jednoznaczny wskazał, co należy rozumieć pod pojęciem „zupełnego rozkładu pożycia”. Stwierdził on mianowicie, że pożycie małżeńskie wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnocie duchowej, fizycznej i gospodarczej. W zasadzie ustanie któregokolwiek z jej elementów należy uznać za objaw rozkładu pożycia, nie przesądzając na podstawie tego tylko objawu jego stopnia. Jednakże ustanie wspólnoty fizycznej lub gospodarczej może w konkretnym przypadku nie stanowić takiej przesłanki, jeżeli wynika ono:
Przykładem takich sytuacji może być ustanie współżycia fizycznego na skutek choroby małżonka, rozłączenie małżonków spowodowanego pobytem w szpitalu, długotrwałym wyjazdem służbowym, czy pracą zarobkową małżonków w różnych odległych od siebie miejscowościach, etc.
Brak natomiast wspólnoty duchowej, przy czym jej istnienie może się przejawiać nawet tylko w utrzymywaniu korespondencji, będzie zawsze objawem rozkładu pożycia.
Do uznania, że między małżonkami brak jest wspólnoty duchowej nie jest konieczne stwierdzenie wrogiego lub choćby niechętnego ich stosunku do siebie. Zachowanie poprawnych stosunków, utrzymywanie kontaktów w interesie wspólnych dzieci, etc. nie musi koniecznie oznaczać, iż więź duchowa małżonków została utrzymana i rozkład pożycia nie istnieje. Chodzi bowiem nie o jakąkolwiek więź duchową pomiędzy dwojgiem ludzi, lecz o więź charakterystyczną dla duchowej wspólnoty małżeńskiej.
Oznacza to, że rozkład związku uznaje się za zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Gdy jednak przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, rozkład pożycia może być mimo to uznany za zupełny, jeśli ich utrzymanie, w postaci na przykład wspólnego zamieszkiwania, wywołane zostało szczególnymi okolicznościami. Natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne między małżonkami z reguły będą wskazywać, że rozkład pożycia nie ma jeszcze takiego charakteru.
Podkreślenia wymaga fakt, że aby mogło dojść do orzeczenia separacji, rozkład pożycia musi być wprawdzie zupełny, jednak nie może on mieć cech trwałości, tak jak ma to miejsce przy rozwodzie.
Jeśli bowiem zachodzą obie te przesłanki, wówczas sąd nie orzeknie separacji, ale zdecyduje o rozwiązaniu małżeństwa.
Musisz wiedzieć, że jak stwierdził Sąd Najwyższy, do uznania że rozkład ma właśnie taki charakter, nie jest konieczne stwierdzenie, że powrót małżonków do pożycia jest bezwzględnie wyłączony. Wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że w okolicznościach sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Należy mieć przy tym na uwadze indywidualne cechy ich charakterów.
Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, że wnioskując a contrario, rozkład pożycia nie jest trwały, kiedy powrót małżonków do pożycia jest możliwy i nie jest bezwzględnie wyłączony.
Podkreślić trzeba, iż w przypadku, gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi z nich domaga się z kolei orzeczenia rozwodu i żądanie to jest w pełni uzasadnione, sąd zobowiązany jest do wydania wyroku rozwodowego. W przeciwnym wypadku, a więc gdy z okoliczności sprawy wynika w sposób jednoznaczny, iż rozwód nie jest dopuszczalny, a żądanie w przedmiocie separacji jest uzasadnione, sąd musi orzec właśnie separację.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, sąd wydając wyrok separacyjny, orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednak na zgodne żądanie małżonków, może on tego zaniechać. Wywołuje to takie skutki, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy za rozpad związku.
W wyroku orzekającym separację, sąd rozstrzyga także o:
Ponadto wskazuje, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. W tym zakresie sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków, zawarte w tym przedmiocie, pod warunkiem jednak, że jest ono całkowicie zgodne z dobrem dziecka. Jeżeli nie doszło ono do skutku, wówczas sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po orzeczeniu separacji. Sąd może w tym zakresie powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z rodziców, ograniczając jednocześnie władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli przemawia za tym jego dobro. Podnieść trzeba, iż na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o sposobie utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem.
Dodać należy, że zdaniem ustawodawcy rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że za innym rozstrzygnięciem przemawia dobro danego dziecka.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku orzekającym separację rozstrzyga także o sposobie korzystania z niego przez czas wspólnego w nim ich zamieszkiwania. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego z nich.
Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu go jednemu z małżonków, jeżeli drugi z nich wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Na wniosek jednego z małżonków, sąd może w wyroku orzekającym separację dokonać również podziału majątku wspólnego, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków uwzględnia się przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
W myśl przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, orzeczenie separacji pociąga za sobą skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Tym samym, status małżonków separowanych nie różni się w zasadzie od statusu małżonków rozwiedzionych.
Musisz wiedzieć, że małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć ponownego małżeństwa. Jeżeli jednak wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.
Ponadto skutki prawne separacji polegają na tym, iż:
Wreszcie, orzeczenie separacji powoduje, w pewnych sytuacjach, powstanie obowiązku alimentacyjnego małżonków wobec siebie.
Małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, jest uprawniony do żądania od drugiego z nich, dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli zaś, jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a separacja pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka, który jest niewinny, sąd na jego żądanie może orzec, że małżonek wyłącznie winny, obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Do ustania separacji konieczne jest sądowe orzeczenie o jej zniesieniu. Może to nastąpić tylko i wyłącznie na zgodny wniosek małżonków.
Wskutek zniesienia separacji następuje całkowite ustanie jej skutków prawnych i powrót do stanu sprzed jej ustanowienia.
Musisz wiedzieć, że znosząc separację, sąd zobowiązany jest do jednoczesnego rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
W powyższym kontekście, zastrzec trzeba, że samo podjęcie wspólnego pożycia przez małżonków pozostających w separacji nie powoduje jej ustania, a zatem skutki wynikłe z jej orzeczenia trwają w dalszym ciągu. Nie zmienia tego nawet okoliczność, że małżonkowie już wnieśli o zniesienie separacji bowiem trwa ona do czasu wydania prawomocnego rozstrzygnięcia wydanego przez sąd w tym przedmiocie.
Różnice pomiędzy rozwodem a separacją mają zasadniczy charakter. Polegają one na tym, iż:
Separacja to instytucja prawa rodzinnego, która daje małżonkom możliwość prawnego uregulowania rozkładu pożycia bez definitywnego kończenia małżeństwa. Choć skutki prawne separacji są w wielu aspektach zbliżone do skutków rozwodu, to zasadniczą różnicą jest jej odwracalność oraz brak rozwiązania związku małżeńskiego. Separacja może być orzeczona, gdy między małżonkami doszło do zupełnego, ale niekoniecznie trwałego rozkładu pożycia. W praktyce często wykorzystywana jest jako rozwiązanie tymczasowe – wtedy, gdy istnieje szansa na pojednanie i powrót do wspólnego życia. Postępowanie separacyjne wiąże się z szeregiem konsekwencji prawnych, takich jak rozdzielność majątkowa, możliwość orzeczenia winy, ustalenie opieki nad dziećmi czy obowiązki alimentacyjne.
