Zjawisko uprowadzeń dzieci przez rodziców niestety staje się coraz częstszym zjawiskiem. Co więcej, niejednokrotnie dochodzi do wywiezienia małoletniego poza granice naszego kraju. W takim wypadku procedura jego „odzyskania” znacząco się komplikuje, gdyż zastosowanie wówczas mają przepisy prawa międzynarodowego.
O samym uprowadzeniu oraz porwaniu rodzicielskim pisałem w artykule „Uprowadzenie rodzicielskie a porwanie rodzicielskie”.
Podstawowym aktem prawa międzynarodowego, stosowanym w razie uprowadzenia dziecka poza granice danego kraju jest tzw. Konwencja Haska, a więc Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz.U. Z 1995 r., Nr 108 poz. 528).
Jest ona międzynarodowym porozumieniem, na podstawie którego każde państwo, które jest jego stroną, ma obowiązek wzajemnej współpracy oraz udzielenia odpowiedniej pomocy prawnej w celu doprowadzenia do niezwłocznego powrotu bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego dziecka do kraju pochodzenia.
Objętych jest nią wiele państw z całego świata, w tym Polska, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania oraz Włochy.
Co ważne, Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w jednym z państw, których dotyczy, bezpośrednio przed dojściem do naruszenia praw do opieki. Nie obejmuje ona jednak dzieci, które osiągnęły wiek szesnastu lat.
Najważniejszą kwestią jaką reguluje ten akt prawny, jest procedura jaką stosuje się do zorganizowania powrotu dziecka uprowadzonego za granicę do kraju pierwotnego pobytu.
Musisz wiedzieć, że skuteczne stosowanie postanowień Konwencji haskiej uzależnione jest od odpowiedniej koordynacji podejmowanych działań na poziomie danego kraju. Dlatego, w myśl jej przepisów, każde związane nią państwo zobowiązane jest do wyznaczenia tzw. organu centralnego w celu zapewnienia odpowiedniej pomocy w realizacji jej celów. W Polsce jest nim Minister Sprawiedliwości.
Zgodnie z zasadami Konwencji jest on zobowiązany do niezwłocznego podejmowania wszelkich stosownych środków w celu zapewnienia dobrowolnego wydania dziecka, które zostało uprowadzone lub zatrzymane.
W praktyce, postępowanie przed Ministrem Sprawiedliwości, jako organem centralnym może dotyczyć:
Jak stanowią przepisy Konwencji haskiej, do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka, bądź organu centralnego każdego innego państwa, które jest nią objęte, o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka może zwrócić się jakakolwiek:
W Polsce służą do tego specjalne pisemne wnioski, zredagowane w języku polskim oraz języku urzędowym państwa, w którym dziecko obecnie przebywa. Mogą je złożyć zarówno osoby, które wiedzą, gdzie dokładnie jest przetrzymywane dziecko, jak i te, które nie mają takich wiadomości, jednak kierują się w tym zakresie uzasadnionymi przypuszczeniami.
Wskazane wnioski składa się w Ministerstwie Sprawiedliwości, przy czym ich wzór można pobrać z jego strony internetowej. Zaznaczyć trzeba, że postępowanie w tym przedmiocie jest całkowicie bezpłatne.
Zgodnie z wymogami proceduralnymi, do złożonych wniosków należy załączyć:
Wniosek, który został skutecznie wniesiony jest niezwłocznie przekazywany przez Ministra Sprawiedliwości bezpośrednio do organu centralnego państwa, w którym dziecko aktualnie przebywa.
Zgodnie z przepisami Konwencji, jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone, a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej państwa w którym się ono znajduje upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, wówczas zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie małoletniego.
Powinna ona również zarządzić wydanie dziecka, nawet po upływie wskazanego powyżej okresu czasu, chyba że zostanie ustalone, że przystosowało się ono już do swego nowego środowiska.
Władze każdego z państw mogą, przed zarządzeniem powrotu dziecka, żądać przedłożenia przez wnioskodawcę orzeczenia lub oświadczenia pochodzącego od władz państwa miejsca jego stałego pobytu, stwierdzającego, że uprowadzenie lub zatrzymanie było bezprawne. Organy centralne państw objętych Konwencją Haską są zobowiązane udzielić wnioskodawcy wszelkiej możliwej pomocy w uzyskaniu takiego orzeczenia lub oświadczenia.
Podkreślenia wymaga fakt, że władze państwa, do którego został przekazany wniosek, są zobowiązane do niezwłocznego podjęcia działań mających na celu zorganizowanie oraz przeprowadzenie powrotu dziecka. Co ważne, decyzja w tym przedmiocie powinna zostać podjęta w ciągu sześciu tygodni od daty jego wpłynięcia.
Także w przypadku uprowadzenia dziecka do Polski z innego kraju, postępowanie na podstawie Konwencji haskiej także wszczynane jest na podstawie odpowiedniego wniosku. Może on być złożony bądź bezpośrednio do polskiego Ministra Sprawiedliwości, bądź też za pośrednictwem zagranicznego organu centralnego.
Wniosek powinien zawierać takie dane, jakie zostały wskazane w poprzednim akapicie.
Musisz wiedzieć, że odmowa przyjęcia wniosku, następuje w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Ministra Sprawiedliwości. Następuje to w przypadku, gdy warunki określone przez Konwencję nie zostały spełnione lub wniosek nie jest wystarczająco umotywowany.
Warto wskazać, że w postępowaniu przed Ministrem Sprawiedliwości wnioskodawcę mogą reprezentować pełnomocnicy. Mogą nimi być:
Pełnomocnik zobowiązany jest przedłożyć Ministrowi Sprawiedliwości pełnomocnictwo lub jego urzędowo poświadczony odpis, jednak profesjonalni zastępcy mogą sami dokonywać uwierzytelnienia odpisu takiego dokumentu.
W przypadku, gdy wnioskodawca mający miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu albo siedzibę za granicą wnosi o powrót dziecka na podstawie Konwencji, polski organ centralny podejmuje czynności w celu ustalenia miejsca pobytu małoletniego, a także jego rodziców lub opiekuna. W szczególności może zwrócić się on w tym celu do policji. Czynności te jednak prowadzone są jedynie wtedy, kiedy miejsce pobytu dziecka, jego rodziców lub opiekuna nie jest znane i nie zostało wskazane w treści wniosku.
Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, Minister Sprawiedliwości przekazuje wniosek właściwemu sądowi okręgowemu wraz z pismem zawierającym prośbę o nadesłanie informacji lub podjęcie innych czynności niezbędnych do realizacji celów Konwencji. Dodać trzeba, że polski organ centralny ma obowiązek pozostawania w stałym kontakcie ze swoim zagranicznym odpowiednikiem, chyba, że opisywany wniosek został złożony bezpośrednio do niego, z pominięciem tego ostatniego.
Powinieneś także wiedzieć, że wniosek o nakazanie powrotu dziecka może być wniesiony bezpośrednio do właściwego sądu okręgowego, a więc bez pośrednictwa polskiego organu centralnego. Ten zaś obowiązany jest wydać odpowiednie orzeczenie w terminie sześciu tygodni od dnia wniesienia wniosku.
Co ważne, w czasie trwania postępowania o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, toczącego się w trybie Konwencji nie można rozstrzygać w przedmiocie władzy rodzicielskiej lub opieki nad tą osobą. W związku z tym, postępowanie w tych sprawach sąd zawiesza z urzędu z chwilą wszczęcia postępowania o odebranie małoletniego, do czasu jego zakończenia.
Trzeba pamiętać, że w opisywanym postępowaniu obowiązuje zastępstwo jego uczestników przez adwokatów lub radców prawnych.
Zasady tej nie stosuje się jedynie do:
– sędzia,
– prokurator,
– notariusz,
– profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych,
– adwokat lub radca prawny,
– radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
Po wpłynięciu odpowiedniego wniosku, sąd zarządza wyznaczenie rozprawy oraz zobowiązuje do złożenia odpowiedzi na niego w zakreślonym terminie.
Może on także zdecydować o przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania osób wskazanych we wniosku oraz miejscu zamieszkania lub pobytu dziecka. Wykonuje go zawodowy kurator sądowy, który sporządza na jego podstawie sprawozdanie.
Złożoną odpowiedź, sąd przesyła Ministrowi Sprawiedliwości w terminie trzech tygodni od dnia wpłynięcia wniosku. W przypadku, gdy zarządził przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub zwrócił się o informacje do innego sądu, organu lub instytucji, termin ten ulega przedłużeniu do czterech tygodni.
Warto podkreślić, że Minister Sprawiedliwości może zwrócić się do sądu o uzupełnienie odpowiedzi na wniosek. W takim wypadku sąd przesyła uzupełnioną odpowiedź w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia wezwania w tym przedmiocie.
Jeżeli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego, sąd może z urzędu zarządzić odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych.
Po zakończeniu procedury wyjaśniającej, sąd przeprowadza rozprawę, a następnie wydaje orzeczenie co do istoty sprawy, które zapada w formie postanowienia. W jego treści wskazuje termin, w jakim zobowiązany powinien oddać uprawnionemu małoletniego. Wymaga ono także uzasadnienia, które sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia. Postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu uczestnikom postępowania. Przysługuje od niego środek odwoławczy w postaci apelacji.
Musisz wiedzieć, że przedmiotowe orzeczenie staje się skuteczne i wykonalne dopiero po jego uprawomocnieniu się, a więc po zakończeniu postępowania odwoławczego.
Sądem drugiej instancji w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji jest sąd apelacyjny w Warszawie. Jest on zobowiązany do wydania orzeczenia w terminie sześciu tygodni od dnia przedstawienia przez sąd I instancji akt sprawy wraz z apelacją.
Ostatnim elementem procedury obowiązującej w razie uprowadzenia dziecka z innego kraju do Polski jest postępowanie wykonawcze.
Jest ono prowadzone po uprawomocnieniu się orzeczenia o odebraniu dziecka na podstawie Konwencji haskiej i polega na jego wyegzekwowaniu w trybie przymusowym. Szczegółowo pisałem o tym w artykule „Uprowadzenie rodzicielskie a porwanie rodzicielskie”.
