Zapisy ustanowione przez spadkodawcę w testamencie, a więc zwykłe lub windykacyjne mają na celu rozporządzenie konkretnymi przedmiotami wchodzącymi w skład spadku na rzecz indywidualnie oznaczonych osób wskazanych przez testatora. Pamiętać jednak trzeba, że pomiędzy tymi dwoma formami zapisów zachodzi fundamentalna różnica.
Zapis zwykły jest formą rozrządzenia spadkowego, która umożliwia spadkodawcy dokonanie swobodnego podziału rzeczy wchodzących w skład masy spadkowej pomiędzy wybrane osoby, nawet te, które nie są powołane do dziedziczenia.
Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu cywilnego spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Polskie prawo wyróżnia także pojęcie zapisu dalszego, który ma miejsce w przypadku, gdy spadkodawca obciąża zapisem zwykłym już ustanowionego zapisobiorcę.
Zapis zwykły może zostać ustanowiony przez spadkodawcę tylko i wyłącznie w testamencie. Stanowi on wówczas po prostu jego element. Dopuszczalne to jest w każdej formie testamentu, a więc na przykład notarialnym czy własnoręcznym. Jedynym warunkiem jest, aby taki dokument był ważny w świetle przepisów prawa.
Skutkiem ustanowienia zapisu zwykłego nie jest przeniesienie własności objętego nim przedmiotu lub prawa na zapisobiorcę. Ten ostatni uzyskuje jedynie uprawnienie do żądania wykonania zapisu przez osoby będące spadkobiercami zmarłej osoby.
Dodać trzeba, że zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.Podkreślić trzeba, że zapisobiorca może zostać uznany za niegodnego. O tej instytucji prawa spadkowego pisałem w artykule „Niegodność dziedziczenia oraz umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia”
Przedmiotem zapisu zwykłego może być w każdy przedmiot lub prawo majątkowe, w tym:
Jeżeli chodzi o zapłatę gotówki, zapis nie musi musi dotyczyć jednorazowego przekazania oznaczonej kwoty, może on bowiem obejmować przyszłe i powtarzające się świadczenia pieniężne, również w walucie obcej. Określenie wartości zapisu zwykłego może zostać dokonane wprost poprzez podanie przez spadkodawcę sumy nominalnej albo poprzez odwołanie się do określonego w testamencie miernika wartości, na przykład ułamka udziału spadkowego, czyli poprzez wskazanie obiektywnych podstaw do ustalenia nominalnej sumy pieniężnej.
Zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do jej zbycia, chyba, że spadkodawca zdecydował inaczej. Dopuszczalny jest jednak zapis zwykły, który będzie obejmował rzecz, która w chwili śmierci nie należała do spadkodawcy.
Podkreślić trzeba, że nie jest możliwe w drodze wykładni testamentu uznanie, że przedmiotem zapisu są inne prawa majątkowe niż te, które zostały wprost w jego treści. Istotą zapisu zwykłego jest bowiem określenie roszczenia, jakie z chwilą śmierci spadkodawcy powstaje na rzecz zapisobiorcy i którego realizacji może on domagać się od spadkobierców. Niewątpliwie obowiązki obciążające spadkobierców na skutek zapisu powinny być ściśle określone w treści testamentu i nie może w związku z tym, w drodze wykładni testamentu, dojść do zwiększenia ich zakresu ponad to, co w treści tego dokumentu zostało wyrażone.
Zobowiązanym do wykonania zapisu zwykłego może być:
Jak pisałem wcześniej, zapisobiorca zwykły może zostać zobowiązany przez spadkodawcę do wykonania dalszych zapisów.
Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Zasadę tę stosuje się także do zapisu dalszego.
Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiorcą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania. Powinien on jednak wykonać dalsze zapisy, chyba że wola spadkodawcy była odmienna.
Zapisobiorca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku w ten sposób, że:
Jeżeli przedmiotem zapisu zwykłego:
Wydanie przedmiotu zapisu zwykłego następuje poprzez przekazanie go osobie uprawnionej. Może to nastąpić do rąk własnych, choć czasami jest konieczne zastosowanie formy aktu notarialnego, jak w przypadku przeniesienia własności nieruchomości.
W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobiorca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobiorca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Podkreślić trzeba, że spadkobierca obciążony zapisem, który dokonał przyjęcia spadku, powinien wykonać zapis dobrowolnie i we wskazanym terminie. Jeżeli nie został on zakreślony, wówczas zapis powinien być spełniony niezwłocznie.
Jeżeli osoba zobowiązana do wykonania zapisu nie czyni tego, zapisobiorcy przysługuje prawo dochodzenia wykonania zapisu przed sądem. Powództwo takie, zależnie od przedmiotu zapisu zwykłego, może dotyczyć zasądzenia sumy pieniężnej czy wydania rzeczy. Może także przyjąć formę powództwa o złożeniu zastępczego oświadczenia woli, na przykład gdy przedmiotem zapisu jest nieruchomość.
Trzeba pamiętać, że roszczenie z tytułu zapisu zwykłego przedawnia się z upływem pięciu lat, począwszy od dnia jego wymagalności, jaką jest chwila ogłoszenia testamentu.
Różnice między zapisem zwykłym a zapisem windykacyjnym polegają na tym, że:
O zapisie windykacyjnym piszę w artykule „Zapis windykacyjny”
